เคยสังเกตบ้างไหมคะว่าใคร ๆ ที่ไปเที่ยวเชียงใหม่ก็ต้องแวะไปถ่ายรูปและเช็คอินกับมุมถ่ายรูปสินค้าจักสานที่ถนนช้างม่อยกันทั้งนั้น นอกจากจะเป็นมุมถ่ายรูปเก๋ ๆ ที่น่าแชร์ลงบนโซเชียลแล้ว สินค้าจักสานที่ขายในร้านยังมีหลากหลายประเภทและมีประโยชน์ใช้สอยอีกด้วย ไม่ว่าจะเป็นกระเป๋า หมวก ตะกร้า เก้าอี้และอื่น ๆ อีกมากมาย ถือว่าเป็นหนึ่งในแหล่งรวมงานจักสานที่ดังที่สุดในประเทศไทยเลยก็ว่าได้ แต่คุณเคยสงสัยไหมคะว่าเครื่องจักสานที่พ่อค้าแม่ค้าคนกลางนำมาขายที่ร้านส่วนใหญ่นั้นผลิตมาจากที่ไหน ผลิตจากเชียงใหม่ที่เดียวเลยหรือเปล่า หรือว่าผลิตมาจากที่อื่นกันนะ คำตอบที่ได้นั้นก็คือ อ.พนัสนิคม จ.ชลบุรี

เครื่องจักสานที่เราเห็นขายกันในท้องตลาดส่วนใหญ่ล้วนมาจากฝีมือคนในชุมชนจักสานพนัสนิคม จ.ชลบุรี ด้วยแนวคิดของประธานกลุ่มจักสานที่ต้องการสร้างรายได้ให้คนในชุมชน จึงเปิดให้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่ให้คนเข้ามาเยี่ยมชมและเรียนรู้การทำเครื่องจักสาน และหากสนใจสินค้าก็สามารถซื้อขายจากแหล่งผลิตได้โดยตรงโดยไม่ต้องผ่านพ่อค้าแม่ค้าคนกลาง

เครื่องจักสานถือเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่คนสมัยก่อนได้นำเอาวิถีการใช้ชีวิตของตนมาเชื่อมโยงกับทรัพยากรธรรมชาติจนเกิดเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีเอกลักษณ์ โดยคนในชุมชนเริ่มจากการนำวัสดุที่หาได้ง่ายตามบ้านเรือนอย่าง ไม้ไผ่ มาสานให้เป็นข้าวของเครื่องใช้ เช่น ไซ ตุ้มดักปลา ตะแกรง กระบุง กระจาด เป็นต้น ส่วนใหญ่จะเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ที่เอาไว้จับสัตว์น้ำและทำไร่ทำนา เนื่องจาก ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพชาวนาและชาวประมง จึงนำผลผลิตที่ได้ไม่ว่าจะเป็นข้าวหรือปลามาบริโภค และยังสามารถสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านอีกด้วย

ต่อมา เมื่อชุมชนพนัสนิคมได้กลายเป็นที่รู้จักในฐานะสถานที่ท่องเที่ยวเชิงชุมชน ชาวบ้านจึงเริ่มสานผลิตภัณฑ์ที่หลากหลายมากขึ้น เช่น ฝาชี กระเป๋า ปิ่นโต และหมวกและอื่น ๆ เพื่อดึงดูดให้นักท่องเที่ยวเข้ามาเยี่ยมชมและซื้อผลิตภัณฑ์จักสาน รวมถึงเพื่อการส่งออกไปต่างประเทศอย่างทวีปยุโรปและอเมริกาอีกด้วย การส่งเสริมชุมชนจักสานพนัสนิคม จ.ชลบุรีให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงชุมชนนี้เองที่ทำให้ชุมชนได้ฉายาว่า “แหล่งผลิตเครื่องจักสานที่ใหญ่ที่สุดในโลก” แต่ชาวบ้านก็ยังสานเครื่องมือที่ใช้ดักจับสัตว์น้ำและทำการเกษตรอยู่ เพื่ออนุรักษ์ไว้ให้คนไทยรุ่นต่อไปได้เรียนรู้ว่าคนในชุมชนสมัยก่อนเขาทำอาชีพอะไรหรือใช้ชีวิตกันอย่างไร

การเปิดชุมชนจักสานพนัสนิคมให้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมแห่งหนึ่งในประเทศไทยนี้ทำให้ชาวบ้านมีรายได้และมีโอกาสในการถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นของตนให้คนรุ่นใหม่รู้จักมากขึ้นและดำรงไว้เพื่อคนรุ่นถัด ๆ ไปได้

ถึงแม้ว่าเครื่องจักสานที่เราเห็นจะทำมาจากแค่วัสดุอย่างเดียว คือ ไม้ไผ่ แต่แท้จริงแล้วสินค้าจักสานแต่ละอย่างนั้นเต็มไปด้วยความประณีตและความแม่นยำในการจักสานจนเกิดเป็นสินค้าที่สร้างชื่อให้กับ อ.พนัสนิคม จ.ชลบุรี

ขอบคุณที่มา: Thailand Tourism Directory, แหล่งผลิตจักสานใหญ่ที่สุดในโลก : ชุมชนทั่วไทย (29 มี.ค. 62)